Tijdens mijn werk als uitvaartondernemer zie ik af en toe ook zelfdoding van dichtbij. Het is een manier van overlijden die families diep raakt. Vaak lijkt het een extra, complexe laag over de rouw heen te leggen. Vragen blijven hangen. Schuldgevoelens steken de kop op. En de stilte rondom het onderwerp maakt het nóg zwaarder.
Daarom schrijf ik dit blog. Om woorden te geven aan iets waar vaak geen taal voor is. En om een ander licht te werpen op het idee van ‘vrije keuze’ bij zelfdoding.
Was het een keuze?
Over zelfdoding wordt vaak gezegd: “Het was hun keuze.” En in de meest letterlijke zin is dat ook zo – het is een handeling die iemand zelf uitvoert. Maar om het daar bij te laten, alsof het besluit op dezelfde manier genomen is als wat je vandaag aantrekt of wat je eet, doet geen recht aan de werkelijkheid. Een geest die suïcidale gedachten heeft, denkt niet helder.
Het is geen vrije geest meer. Het is een geest die wordt overspoeld door ondraaglijke pijn.
Wat pijn doet met het brein
En dit is geen overdreven beeld, dit is biologie. Wanneer iemand diep in een depressie of een traumatische ervaring zit, verandert er letterlijk iets in de hersenen:
De prefrontale cortex, verantwoordelijk voor oordeelsvermogen en besluitvorming, raakt ontregeld.
De amygdala, het deel dat angst en paniek verwerkt, draait overuren.
En de serotonine, de stof die helpt bij het reguleren van stemming en rust, daalt drastisch.
Het gevolg? De werkelijkheid vervormt. Wat eerst hoopvol voelde, wordt uitzichtloos.
De toekomst klapt in
In die staat ziet iemand geen mogelijkheden meer. De toekomst klapt als het ware naar binnen. Er zijn geen opties meer zichtbaar. Het hele bestaan lijkt te zijn samengeperst tot één ondraaglijk moment. En dat is het hartverscheurende: het is niet dat mensen willen sterven. Het is dat hun geest hen doet geloven dat het de enige manier is om aan de pijn te ontsnappen.
“Maar hij had zoveel om voor te leven…”
Dat is vaak wat nabestaanden zeggen. En het is waar.
Alleen: de ziekte maakt dat iemand dat zelf niet meer ziet. De liefde, de vriendschappen, de kleine lichtpuntjes – ze worden onzichtbaar. En dat is geen onwil. Het is geen zwakte. Het is geen egoïsme. Het is het gevolg van een geest die zich tegen zichzelf heeft gekeerd. Een geest die geen veilige plek meer is, maar een gevangenis.
Begrip in plaats van oordeel
Daarom geloof ik dat we anders moeten kijken naar zelfdoding. Niet als een ‘vrije keuze’, maar als een tragedie van een geest in nood. Als een gevolg van hoe lijden het brein verandert, hoe pijn onze waarneming beïnvloedt, en hoe iemand in het diepste donker geen uitweg meer ziet.
Laten we stoppen met oordelen. Laten we beginnen met begrijpen. Want alleen vanuit begrip kunnen we echt naast iemand staan – en misschien ook iets betekenen voor wie het moeilijk heeft.
Als je zelf worstelt met sombere gedachten, weet dan: je bent niet alleen. Er is hulp, er is hoop – ook al voelt dat nu misschien onvoorstelbaar. Praat erover. Met iemand die je vertrouwt, of met een professional. Neem contact op met 113 Zelfmoordpreventie – je kunt 24/7 bellen via 0800-0113 of chatten via de website. En voor wie om iemand heen staat: je hoeft het niet perfect te zeggen, als je maar laat weten dat je er bent.
